Contacto:
caldaloba@caldaloba.es
Caldaloba
XEOGRAFÍA DO REINO DE GALICIA
(D. MANUEL AMOR MEILÁN)
Bibliografía
Meilán Amor, D. Manuel. Geografía General de el Reino de Galicia (Tomo IV, provincia de Lugo; 1928)
Reflectido na “Bibliografía” da web: http://www.caldaloba.es.
Actualizado: abril 2023
Retrato en Vida Gallega, 1933
![2. Castelo de Caldaloba ou Vilaxoán [...] trad. Non escapou esta comarca á xeral convulsión que experimentou Galicia coa revolución dos Irmandiños, desatada no século XV. A torre de Támoga foi unha das destruídas por aqueles precursores dos comuneiros casteláns, así como a de Cal-da-Loba ou Vilaxoán, que inda que polo nome da aldea na que se alza (Vilaxoán) pertence a Vilalba, polo anaco de terra no que se asenta encóntrase dentro dos límites de Cospeito (estudos recentes do preito Tabera-Fonseca, varias das testemuñas afirmaron que non se derrocaron tres fortalezas: Castroverde, Pambre e Vilaxoán, ver artigo aquí). Non debeu ser a destrución deste castelo non xa completa, pero nin aínda de difícil arranxo e restauración, pois poucos anos máis tarde, axustizado Pardo de Cela na praza de Mondoñedo, a súa filla Dª Constanza e o seu xenro Fernán Ares de Saavedra, quixeron resistir a Acuña, o enviado dos Reis Católicos, facéndose fortes no castelo de Vilaxoán ou Cal-da-Loba. Así da conta do suceso o historiador López Ferreiro:](index_htm_files/64710.png)
“Morto
o
mariscal
Pardo
de
Cela,
non
por
iso
se
restableceu
a
calma
no
bispado
de
Mondoñedo;
a
súa
filla
Dª
Constanza
de
Castro,
co
seu
esposo
Fernán
Arias
de
Saavedra,
quixo
vingar
a
súa
morte,
e
metidos
ambos
no
castelo
de
Vilaxoán
enarboraron
o
estandarte
da
rebelión.
Acudiu
D.
Diego
López
de
Haro,
que
sucedera
a
D.
Fernando
de
Acuña
no
goberno
de
Galicia,
e
puxo
estreito
sitio
á
fortaleza.
Brava
e
obstinadamente
defendeuse
Fernán
Arias
e
prolongou
por
moito
tempo
a
súa
resistencia;
pero,
ó
cabo,
corrompeuse
a
auga
do
alxibe,
e
todos
os
sitiados,
incluso
Dª
Constanza,
adoeceron
mortalmente.
Fernán
Arias,
que,
con
tres
soldados,
inda
se
conservaba
ileso,
tivo
que
renderse
á
necesidade.
O
Gobernador
confiscoulle
os
seus
bens
e
condenouno
á
última
pena;
pero
por
mediación
de
D.
Diego
de
Andrade,
que
con
Álvaro
González
de
Rivadeniera
axudaran
a
D.
Diego
López
de
Haro
a
sitiar
a
fortaleza,
obtivo
a
liberdade
e
a
vida
e
a
terceira
parte
dos
seus
bens.
As
outras
dúas
terceiras
partes
foron
adxudicadas
a
D.
Diego
de
Andrade
e
a
D.
Álvaro
González;
mais
o
de
Andrade
renunciou
xenerosamente
á
súa
parte
en
favor
de
Fernán
Arias;
o
cal
serviu
despois
lealmente
ós
Reis
Católicos
e
estivo
na
conquista de Málaga.”
Clisé de R. y Losada
Débese
engadir
ó
copiado
que,
segundo
se
desprende
da
relación
de
Vasco
de
Aponte,
contemporáneo
dos
sucesos,
no
seu
“Recuento
de
las
casas
antiguas
del
reino
de
Galicia”,
Acuña
e
o
capitán
Mudarra,
decatados
tal
vez
de
que
o
famoso
D.
Diego
de
Andrade
podía
-e
tal
vez
desexaba-
auxiliar
a
Fernán
Ares
no
duro
transo
no
que
estaba
metido,
saíronlle
ó
encontro
na
ponte
de
Rábade,
por
onde
debía
pasar
coas
súas
hostes.
Quixérono
prender
por
maña
-escribiu
Aponte-
pero
non
soamente
non
o
lograron,
senón
que
foi
o
propio
D.
Diego
quen
lles
deu
leccións
de
astucia
e
sagacidade.
Lonxe
de
axudar
a
Fernán
Ares,
púxose
ó
lado
de
D.
Diego
López
de
Haro
que
sitiaba
o
castelo
e
contribuíu
con
el
no
asedio,
sen
prexuízo
de
interceder
máis
tarde
polo
rebelde
cabaleiro
e
inda
de
volverlle
a
graza
dos
propios
soberanos.
Máis
de
once
meses
durou
o
asedio
do
castelo,
o
que
demostra
mellor
que
ningún
outro
dato
da
tenacidade
de
Fernán
Ares
e
o
ánimo
viril
da
súa
esposa
que
en
ningún
momento
o
abandonou naqueles días de proba.
*
Nota
na
parte
inferior
do
libro:
o
castelo
pertenceu
ó
Vizconde
de
Altamira.
De
cara
a
finais
do
século
XVII
foi
propiedade
do
Conde
de
Fuensaldaña,
que
se
chamou
“señor
de
la
Merindad
de
Villajuán”.
No
país
coñécese
vulgarmente co nome da Torre de Caldaloba, por ser o nome da casa grande situada na súa inmediación.
Despois
disto...
nada
que
importe
gran
cousa
na
historia
de
Cospeito.
Ó
dividirse
o
país
en
cotos
e
xurisdicións
que
perduraron ata a moderna división territorial, houbo aquí dúas destas: a de Goá e Santa Cristina e a de Támoga.
Compoñían
a
primeira
as
freguesías
de
Goá,
Santa
Cristina
e
Sistallo
e
nomeaban
xuíz
ordinario
os
señores
de
Losada, Barreira e outros partícipes; e na segunda exercían aquel dereito os señores de Montenegro.
As
parroquias
de
Xermar
e
Seixas
correspondían
á
xurisdición
de
Vilalba,
segundo
queda
feito
mención
o
tratar
este último concello.
O
de
Cospeito
fórmano
na
actualidade,
as
parroquias,
aldeas
e
lugares
que
se
citan
a
continuación:
[...]
San
Martín
de
Pino
(de
ascenso)
con
Bouza,
Broce,
Caldaloba,
Casiña,
Castro,
Co,
Costa,
Cuvelo,
Currás,
Fonte
Salgueira,
Fraga, Granda, Guldeiros, Junto la Iglesia, Mato, Millerada, Monte, Outrocabo, Penalba, Porto, Quenlle e Sumeiro,
[...]
Compartir en:
Pódeche interesar:
Xaneiro 2022
Jesús Pena
BUSCAR:
Contacto:
caldaloba@caldaloba.es
Caldaloba
Actualizado: abril 2023
XEOGRAFÍA DO REINO DE GALICIA
(D. MANUEL AMOR MEILÁN)
Retrato en Vida Gallega, 1933
Clisé de R. y Losada
![2. Castelo de Caldaloba ou Vilaxoán [...] trad. Non escapou esta comarca á xeral convulsión que experimentou Galicia coa revolución dos Irmandiños, desatada no século XV. A torre de Támoga foi unha das destruídas por aqueles precursores dos comuneiros casteláns, así como a de Cal-da-Loba ou Vilaxoán, que inda que polo nome da aldea na que se alza (Vilaxoán) pertence a Vilalba, polo anaco de terra no que se asenta encóntrase dentro dos límites de Cospeito (estudos recentes do preito Tabera-Fonseca, varias das testemuñas afirmaron que non se derrocaron tres fortalezas: Castroverde, Pambre e Vilaxoán, ver artigo aquí). Non debeu ser a destrución deste castelo non xa completa, pero nin aínda de difícil arranxo e restauración, pois poucos anos máis tarde, axustizado Pardo de Cela na praza de Mondoñedo, a súa filla Dª Constanza e o seu xenro Fernán Ares de Saavedra, quixeron resistir a Acuña, o enviado dos Reis Católicos, facéndose fortes no castelo de Vilaxoán ou Cal-da-Loba. Así da conta do suceso o historiador López Ferreiro:](index_htm_files/63353.png)
“Morto
o
mariscal
Pardo
de
Cela,
non
por
iso
se
restableceu
a
calma
no
bispado
de
Mondoñedo;
a
súa
filla
Dª
Constanza
de
Castro,
co
seu
esposo
Fernán
Arias
de
Saavedra,
quixo
vingar
a
súa
morte,
e
metidos
ambos
no
castelo
de
Vilaxoán
enarboraron
o
estandarte
da
rebelión.
Acudiu
D.
Diego
López
de
Haro,
que
sucedera
a
D.
Fernando
de
Acuña
no
goberno
de
Galicia,
e
puxo
estreito
sitio
á
fortaleza.
Brava
e
obstinadamente
defendeuse
Fernán
Arias
e
prolongou
por
moito
tempo
a
súa
resistencia;
pero,
ó
cabo,
corrompeuse
a
auga
do
alxibe,
e
todos
os
sitiados,
incluso
Dª
Constanza,
adoeceron
mortalmente.
Fernán
Arias,
que,
con
tres
soldados,
inda
se
conservaba
ileso,
tivo
que
renderse
á
necesidade.
O
Gobernador
confiscoulle
os
seus
bens
e
condenouno
á
última
pena;
pero
por
mediación
de
D.
Diego
de
Andrade,
que
con
Álvaro
González
de
Rivadeniera
axudaran
a
D.
Diego
López
de
Haro
a
sitiar
a
fortaleza,
obtivo
a
liberdade
e
a
vida
e
a
terceira
parte
dos
seus
bens.
As
outras
dúas
terceiras
partes
foron
adxudicadas
a
D.
Diego
de
Andrade
e
a
D.
Álvaro
González;
mais
o
de
Andrade
renunciou
xenerosamente
á
súa
parte
en
favor
de
Fernán
Arias;
o
cal
serviu
despois
lealmente
ós
Reis
Católicos
e
estivo
na
conquista
de
Málaga.”
Débese
engadir
ó
copiado
que,
segundo
se
desprende
da
relación
de
Vasco
de
Aponte,
contemporáneo
dos
sucesos,
no
seu
“Recuento
de
las
casas
antiguas
del
reino
de
Galicia”,
Acuña
e
o
capitán
Mudarra,
decatados
tal
vez
de
que
o
famoso
D.
Diego
de
Andrade
podía
-e
tal
vez
desexaba-
auxiliar
a
Fernán
Ares
no
duro
transo
no
que
estaba
metido,
saíronlle
ó
encontro
na
ponte
de
Rábade,
por
onde
debía
pasar
coas
súas
hostes.
Quixérono
prender
por
maña
-escribiu
Aponte-
pero
non
soamente
non
o
lograron,
senón
que
foi
o
propio
D.
Diego
quen
lles
deu
leccións
de
astucia
e
sagacidade.
Lonxe
de
axudar
a
Fernán
Ares,
púxose
ó
lado
de
D.
Diego
López
de
Haro
que
sitiaba
o
castelo
e
contribuíu
con
el
no
asedio,
sen
prexuízo
de
interceder
máis
tarde
polo
rebelde
cabaleiro
e
inda
de
volverlle
a
graza
dos
propios
soberanos.
Máis
de
once
meses
durou
o
asedio
do
castelo,
o
que
demostra
mellor
que
ningún
outro
dato
da
tenacidade
de
Fernán
Ares
e
o
ánimo
viril
da
súa
esposa
que
en
ningún
momento o abandonou naqueles días de proba.
*
Nota
na
parte
inferior
do
libro:
o
castelo
pertenceu
ó
Vizconde
de
Altamira.
De
cara
a
finais
do
século
XVII
foi
propiedade
do
Conde
de
Fuensaldaña,
que
se
chamou
“señor
de
la
Merindad
de
Villajuán”.
No
país
coñécese
vulgarmente
co
nome
da
Torre
de
Caldaloba,
por
ser
o
nome da casa grande situada na súa inmediación.
Despois
disto...
nada
que
importe
gran
cousa
na
historia
de
Cospeito.
Ó
dividirse
o
país
en
cotos
e
xurisdicións
que
perduraron
ata
a
moderna
división
territorial,
houbo
aquí
dúas destas: a de Goá e Santa Cristina e a de Támoga.
Compoñían
a
primeira
as
freguesías
de
Goá,
Santa
Cristina
e
Sistallo
e
nomeaban
xuíz
ordinario
os
señores
de
Losada,
Barreira
e
outros
partícipes;
e
na
segunda
exercían aquel dereito os señores de Montenegro.
As
parroquias
de
Xermar
e
Seixas
correspondían
á
xurisdición
de
Vilalba,
segundo
queda
feito
mención
o
tratar este último concello.
O
de
Cospeito
fórmano
na
actualidade,
as
parroquias,
aldeas
e
lugares
que
se
citan
a
continuación:
[...]
San
Martín
de
Pino
(de
ascenso)
con
Bouza,
Broce,
Caldaloba,
Casiña,
Castro,
Co,
Costa,
Cuvelo,
Currás,
Fonte
Salgueira,
Fraga,
Granda,
Guldeiros,
Junto
la
Iglesia,
Mato,
Millerada,
Monte,
Outrocabo,
Penalba,
Porto,
Quenlle e Sumeiro,
[...]
Compartir en:
Pódeche interesar:
Bibliografía
Meilán Amor, D. Manuel. Geografía General de el Reino de Galicia
(Tomo IV, provincia de Lugo; 1928)
Reflectido na “Bibliografía” da web: http://www.caldaloba.es.
Xaneiro 2022
Jesús Pena
BUSCAR:
