Un castro en Caldaloba?? O historiador e membro da Real Academia de Historia D. José Villa-Amil y Castro nun artigo publicado en agosto de 1878 no “Boletín de la Sociedad Geográfica de Madrid”, baixo o nome de “Pobladores, ciudades, monumentos y caminos antiguos del norte de la provincia de Lugo” amosa argumentos dun castro nas inmediacións da fortaleza de Vilaxoán (Caldaloba). Neste artigo, o historiador describe a disposición que presentan algúns castros como os de San Martín de Pino entre outros, estendéndose sobre uns 350 metros de circuíto e cos seus correspondentes fosos e parapetos ocultando as grosas murallas de cachotaría. Conclúe que moitos destes recintos castrexos foron aproveitados posteriormente ou transformados en verdadeiras fortalezas na Idade Media, expoñendo como exemplos deste último caso as fortalezas de Caldaloba, Vilalba, Castro de Rei, Castroverde,..., e que noutros casos, unha maioría, foron abandonados dende tempos lonxanos (onde menciona a outro castro da parroquia de Pino, posiblemente o castro de Teixeiro ou de San Vicente, ambos os dous catalogados na rede de patrimonio). Cabe destacar no artigo, que tamén dá cita ás fortalezas que sobreviviron na época das revoltas irmandiñas, entre elas, Caldaloba, Vilalba, Castro de Rei, Castroverde e Castrodouro. Algunhas fortalezas son as que se citan no famoso “Pleito de Tavera-Fonseca” analizado en detalle na web de Caldaloba ( ver ) , onde varias testemuñas (algunhas delas irmandiños da época) mencionan a tres fortalezas non derrocadas pola irmandade: Pambre, Castroverde e Vilaxoán. Realengo e Abadengo. A toponimia antiga. No século XII Alfonso VII xunto coa súa nai Dª Urraca fixeron un reparto das parroquias entre o bispo de Mondoñedo Nuño Alfonso e o conde Rodrigo Vélaz, unha disputa sobre as súas respectivas xurisdicións (datado no ano 1124 e imposto o 20 de xuño do ano 1128 cando Alfonso VII estaba na corte en Palencia). Algúns dos límites non coincidían cos nomes actuais, tal foi o caso do límite establecido nas terras de Montenegro. Varios mapas antigos amosan esta zona como un “límite probable”. O texto latino di: […] In terra vero Montenigro per aquam de Guada ad impronum. Per Portum de Buzacanes. Per Pontem de Porto. Per aquam de Vincenti infesto. Per Gandera de Sancto Pelagio. Per Fontem Frigidum. Per aquam de Barrazoso ad impronum usque intrat in Ladra. Ladra infesto usque ad pontem de Nosti, & inde per castrum de Vixil per momtem de Meir de illa parte usque ad Cordal de Parrega. Baseados en estudos históricos, transcricións da época, mapas antigos, sinálanse varios lugares clave, nomes que nos axudan a comprender a toponimia antiga; - Per Portum de Buzacanes (Ponte entre Triabá-Xermar) - Per Pontem de Porto (Ponte de Porto, S. M. de Pino). - Per aquam de Vincenti infesto (subida polo rego - aquam- polo Castro de San Vicente -catalogado en patrimonio). - Per Gandera de Sancto Pelagio (A Granda de San Paio, Xoibán) - Per Fontem Frigidum (Fontes de Fontefría) - Per aquam de Barrazoso ad impronum usque intrat in Ladra (augas de Barrazoso e entrada en Ladra -segundo José Puentes, a través do rego da Veiga)

Bibliografía

- España sagrada: theatro geographico-historico de la iglesia de España. Madrid 1747. - Historia de los caminos, José Puentes: “Muras y Ourol en la documentación”. - Monumentos y caminos antiguos del norte de la provincia de Lugo, D. José Villamil y Castro, 1878. - Colección diplomática medieval do Arquivo da Catedral de Mondoñedo, Enrique Cal Pardo, Consello da Cultura Galega. Santiago 1999.