Caldaloba

XEOGRAFÍA DO REINO DE GALICIA

(D. MANUEL AMOR MEILÁN)

Bibliografía Meilán Amor, D. Manuel. Geografía General de el Reino de Galicia (Tomo IV, provincia de Lugo; 1928) Reflectido na “Bibliografía” da web: http://www.caldaloba.es.
VOLVER
Actualizado: novembro 2023
Mapa da web 1. D. Manuel Amor Meilán D. Manuel Amor Meilán (A Coruña 31 de xaneiro de 1867 - Lugo 9 de decembro de 1933) foi un periodista, poeta, novelista, antropólogo, dramaturgo, historiador e fundador da Real Academia Galega en 1905, membro tamén da Academia de Belas Artes de San Fernando, da A.B.A de Barcelona e de Toledo e da Sociedade Arqueolóxica de Pontevedra.  Foi redactor e director do diario “El Regional”, dirixiu “La Ilustración Gallega” e o diario “La Provincia” colaborando tamén en numerosas publicacións e investigacións como a existencia humana nas covas (cova do Rei Cintolo en Mondoñedo) ou a orixe céltica dos castros e mámoas en Galicia. Nunha das súas obras, Geografía del reino de Galicia (Tomo IV, provincia de Lugo, 1928) aparecen as seguintes alusións a Caldaloba:
Retrato en Vida Gallega, 1933
2. Castelo do Caldaloba ou Vilaxoán [...]  trad.  Non escapou esta comarca á xeral convulsión que experimentou Galicia coa revolución dos Irmandiños, desatada no século XV. A torre de Támoga foi unha das destruídas por aqueles precursores dos comuneiros casteláns, así como a de Cal-da-Loba ou Vilaxoán, que inda que polo nome da aldea na que se alza (Vilaxoán) pertence a Vilalba, polo anaco de terra no que se asenta encóntrase dentro dos límites de Cospeito (estudos recentes do preito Tabera-Fonseca, varias das testemuñas afirmaron que non se derrocaron tres fortalezas: Castroverde, Pambre e Vilaxoán, ver artigo aquí).  Non debeu ser a destrución deste castelo non xa completa, pero nin aínda de difícil arranxo e restauración, pois poucos anos máis tarde, axustizado Pardo de Cela na praza de Mondoñedo, a súa filla Dª Constanza e o seu xenro Fernán Ares de Saavedra, quixeron resistir a Acuña, o enviado dos Reis Católicos, facéndose fortes no castelo de Vilaxoán ou Cal-da-Loba.  Así da conta do suceso o historiador López Ferreiro:
“Morto o mariscal Pardo de Cela, non por iso se restableceu a calma no bispado de Mondoñedo; a súa filla Constanza de Castro, co seu esposo Fernán Arias de Saavedra, quixo vingar a súa morte, e metidos ambos no castelo de Vilaxoán enarboraron o estandarte da rebelión. Acudiu D. Diego López de Haro, que sucedera a D. Fernando de Acuña no goberno de Galicia, e puxo estreito sitio á fortaleza. Brava e obstinadamente defendeuse Fernán Arias e prolongou por moito tempo a súa resistencia; pero, ó cabo, corrompeuse a auga do alxibe, e todos os sitiados, incluso Constanza, adoeceron mortalmente. Fernán Arias, que, con tres soldados, inda se conservaba ileso, tivo que renderse á necesidade. O Gobernador confiscoulle os seus bens e condenouno á última pena; pero por mediación de D. Diego de Andrade, que con Álvaro González de Rivadeniera axudaran a D. Diego López de Haro a sitiar a fortaleza, obtivo a liberdade e a vida e a terceira parte dos seus bens. As outras dúas terceiras partes foron adxudicadas a D. Diego de Andrade e a D. Álvaro González; mais o de Andrade renunciou xenerosamente á súa parte en favor de Fernán Arias; o cal serviu despois lealmente ós Reis Católicos e estivo na conquista de Málaga.”
Clisé de R. y Losada

Débese

engadir

ó

copiado

que,

segundo

se

desprende

da

relación

de

Vasco

de

Aponte,

contemporáneo

dos

sucesos,

no

seu

“Recuento

de

las

casas

antiguas

del

reino

de

Galicia”,

Acuña

e

o

capitán

Mudarra,

decatados

tal

vez

de

que

o

famoso

D.

Diego

de

Andrade

podía

-e

tal

vez

desexaba-

auxiliar

a

Fernán

Ares

no

duro

transo

no

que

estaba

metido,

saíronlle

ó

encontro

na

ponte

de

Rábade,

por

onde

debía

pasar

coas

súas

hostes.

Quixérono

prender

por

maña

-escribiu

Aponte-

pero

non

soamente

non

o

lograron,

senón

que

foi

o

propio

D.

Diego

quen

lles

deu

leccións

de

astucia

e

sagacidade.

Lonxe

de

axudar

a

Fernán

Ares,

púxose

ó

lado

de

D.

Diego

López

de

Haro

que

sitiaba

o

castelo

e

contribuíu

con

el

no

asedio,

sen

prexuízo

de

interceder

máis

tarde

polo

rebelde

cabaleiro

e

inda

de

volverlle

a

graza

dos

propios

soberanos.

Máis

de

once

meses

durou

o

asedio

do

castelo,

o

que

demostra

mellor

que

ningún

outro

dato

da

tenacidade

de

Fernán

Ares

e

o

ánimo

viril

da

súa

esposa

que

en

ningún

momento

o

abandonou naqueles días de proba.

*

Nota

na

parte

inferior

do

libro:

o

castelo

pertenceu

ó

Vizconde

de

Altamira.

De

cara

a

finais

do

século

XVII

foi

propiedade

do

Conde

de

Fuensaldaña,

que

se

chamou

“señor

de

la

Merindad

de

Villajuán”.

No

país

coñécese

vulgarmente co nome da Torre de Caldaloba, por ser o nome da casa grande situada na súa inmediación.

Despois

disto...

nada

que

importe

gran

cousa

na

historia

de

Cospeito.

Ó

dividirse

o

país

en

cotos

e

xurisdicións

que

perduraron ata a moderna división territorial, houbo aquí dúas destas: a de Goá e Santa Cristina e a de Támoga.

Compoñían

a

primeira

as

freguesías

de

Goá,

Santa

Cristina

e

Sistallo

e

nomeaban

xuíz

ordinario

os

señores

de

Losada, Barreira e outros partícipes; e na segunda exercían aquel dereito os señores de Montenegro.

As

parroquias

de

Xermar

e

Seixas

correspondían

á

xurisdición

de

Vilalba,

segundo

queda

feito

mención

o

tratar

este último concello.

O

de

Cospeito

fórmano

na

actualidade,

as

parroquias,

aldeas

e

lugares

que

se

citan

a

continuación:

[...]

San

Martín

de

Pino

(de

ascenso)

con

Bouza,

Broce,

Caldaloba,

Casiña,

Castro,

Co,

Costa,

Cuvelo,

Currás,

Fonte

Salgueira,

Fraga, Granda, Guldeiros, Junto la Iglesia, Mato, Millerada, Monte, Outrocabo, Penalba, Porto, Quenlle e Sumeiro,

[...]

Compartir en:

Pódeche interesar:

HISTORIA DE CALDALOBA LER MÁIS Historia do castelo, do pazo, fondo documental e transcricións OS IRMANDIÑOS ~ CALDALOBA LER MÁIS O preito de Tabera-Fonseca; o interrogatorio, testemuñas,… HEMEROTECA LER MÁIS Colección de artigos dos xornais e revistas sobre Caldaloba.
Xaneiro 2022 Jesús Pena
BUSCAR:
caldaloba@caldaloba.es
O contido deste sitio web www.caldaloba.es está baixo a licenza Creative Commons Attribution 4.0 International
Licencia Creative Commons
Fontes de Vilaxoán por Jesús Pena se distribuye bajo una Licencia Creative Commons Atribución 4.0 Internacional.
Basada en una obra en http://www.caldaloba.es.
Contacto: caldaloba@caldaloba.es
Caldaloba
Actualizado: novembro 2023
VOLVER
Mapa da web

XEOGRAFÍA DO REINO DE GALICIA

(D. MANUEL AMOR MEILÁN)

1. D. Manuel Amor Meilán D. Manuel Amor Meilán (A Coruña 31 de xaneiro de 1867 - Lugo 9 de decembro de 1933) foi un periodista, poeta, novelista, antropólogo, dramaturgo, historiador e fundador da Real Academia Galega en 1905, membro tamén da Academia de Belas Artes de San Fernando, da A.B.A de Barcelona e de Toledo e da Sociedade Arqueolóxica de Pontevedra.  Foi redactor e director do diario “El Regional”, dirixiu “La Ilustración Gallega” e o diario “La Provincia” colaborando tamén en numerosas publicacións e investigacións como a existencia humana nas covas (cova do Rei Cintolo en Mondoñedo) ou a orixe céltica dos castros e mámoas en Galicia. Nunha das súas obras, Geografía del reino de Galicia (Tomo IV, provincia de Lugo, 1928) aparecen as seguintes alusións a Caldaloba:
Retrato en Vida Gallega, 1933
Clisé de R. y Losada
2. Castelo de Caldaloba ou Vilaxoán [...]  trad.  Non escapou esta comarca á xeral convulsión que experimentou Galicia coa revolución dos Irmandiños, desatada no século XV. A torre de Támoga foi unha das destruídas por aqueles precursores dos comuneiros casteláns, así como a de Cal-da-Loba ou Vilaxoán, que inda que polo nome da aldea na que se alza (Vilaxoán) pertence a Vilalba, polo anaco de terra no que se asenta encóntrase dentro dos límites de Cospeito (estudos recentes do preito Tabera-Fonseca, varias das testemuñas afirmaron que non se derrocaron tres fortalezas: Castroverde, Pambre e Vilaxoán, ver artigo aquí).  Non debeu ser a destrución deste castelo non xa completa, pero nin aínda de difícil arranxo e restauración, pois poucos anos máis tarde, axustizado Pardo de Cela na praza de Mondoñedo, a súa filla Dª Constanza e o seu xenro Fernán Ares de Saavedra, quixeron resistir a Acuña, o enviado dos Reis Católicos, facéndose fortes no castelo de Vilaxoán ou Cal-da-Loba.  Así da conta do suceso o historiador López Ferreiro:
“Morto o mariscal Pardo de Cela, non por iso se restableceu a calma no bispado de Mondoñedo; a súa filla Constanza de Castro, co seu esposo Fernán Arias de Saavedra, quixo vingar a súa morte, e metidos ambos no castelo de Vilaxoán enarboraron o estandarte da rebelión. Acudiu D. Diego López de Haro, que sucedera a D. Fernando de Acuña no goberno de Galicia, e puxo estreito sitio á fortaleza. Brava e obstinadamente defendeuse Fernán Arias e prolongou por moito tempo a súa resistencia; pero, ó cabo, corrompeuse a auga do alxibe, e todos os sitiados, incluso Constanza, adoeceron mortalmente. Fernán Arias, que, con tres soldados, inda se conservaba ileso, tivo que renderse á necesidade. O Gobernador confiscoulle os seus bens e condenouno á última pena; pero por mediación de D. Diego de Andrade, que con Álvaro González de Rivadeniera axudaran a D. Diego López de Haro a sitiar a fortaleza, obtivo a liberdade e a vida e a terceira parte dos seus bens. As outras dúas terceiras partes foron adxudicadas a D. Diego de Andrade e a D. Álvaro González; mais o de Andrade renunciou xenerosamente á súa parte en favor de Fernán Arias; o cal serviu despois lealmente ós Reis Católicos e estivo na conquista de Málaga.”

Débese

engadir

ó

copiado

que,

segundo

se

desprende

da

relación

de

Vasco

de

Aponte,

contemporáneo

dos

sucesos,

no

seu

“Recuento

de

las

casas

antiguas

del

reino

de

Galicia”,

Acuña

e

o

capitán

Mudarra,

decatados

tal

vez

de

que

o

famoso

D.

Diego

de

Andrade

podía

-e

tal

vez

desexaba-

auxiliar

a

Fernán

Ares

no

duro

transo

no

que

estaba

metido,

saíronlle

ó

encontro

na

ponte

de

Rábade,

por

onde

debía

pasar

coas

súas

hostes.

Quixérono

prender

por

maña

-escribiu

Aponte-

pero

non

soamente

non

o

lograron,

senón

que

foi

o

propio

D.

Diego

quen

lles

deu

leccións

de

astucia

e

sagacidade.

Lonxe

de

axudar

a

Fernán

Ares,

púxose

ó

lado

de

D.

Diego

López

de

Haro

que

sitiaba

o

castelo

e

contribuíu

con

el

no

asedio,

sen

prexuízo

de

interceder

máis

tarde

polo

rebelde

cabaleiro

e

inda

de

volverlle

a

graza

dos

propios

soberanos.

Máis

de

once

meses

durou

o

asedio

do

castelo,

o

que

demostra

mellor

que

ningún

outro

dato

da

tenacidade

de

Fernán

Ares

e

o

ánimo

viril

da

súa

esposa

que

en

ningún

momento o abandonou naqueles días de proba.

*

Nota

na

parte

inferior

do

libro:

o

castelo

pertenceu

ó

Vizconde

de

Altamira.

De

cara

a

finais

do

século

XVII

foi

propiedade

do

Conde

de

Fuensaldaña,

que

se

chamou

“señor

de

la

Merindad

de

Villajuán”.

No

país

coñécese

vulgarmente

co

nome

da

Torre

de

Caldaloba,

por

ser

o

nome da casa grande situada na súa inmediación.

Despois

disto...

nada

que

importe

gran

cousa

na

historia

de

Cospeito.

Ó

dividirse

o

país

en

cotos

e

xurisdicións

que

perduraron

ata

a

moderna

división

territorial,

houbo

aquí

dúas destas: a de Goá e Santa Cristina e a de Támoga.

Compoñían

a

primeira

as

freguesías

de

Goá,

Santa

Cristina

e

Sistallo

e

nomeaban

xuíz

ordinario

os

señores

de

Losada,

Barreira

e

outros

partícipes;

e

na

segunda

exercían aquel dereito os señores de Montenegro.

As

parroquias

de

Xermar

e

Seixas

correspondían

á

xurisdición

de

Vilalba,

segundo

queda

feito

mención

o

tratar este último concello.

O

de

Cospeito

fórmano

na

actualidade,

as

parroquias,

aldeas

e

lugares

que

se

citan

a

continuación:

[...]

San

Martín

de

Pino

(de

ascenso)

con

Bouza,

Broce,

Caldaloba,

Casiña,

Castro,

Co,

Costa,

Cuvelo,

Currás,

Fonte

Salgueira,

Fraga,

Granda,

Guldeiros,

Junto

la

Iglesia,

Mato,

Millerada,

Monte,

Outrocabo,

Penalba,

Porto,

Quenlle e Sumeiro,

[...]

Compartir en:

Pódeche interesar:

HISTORIA DE CALDALOBA LER MÁIS Historia do castelo, do pazo, fondo documental e transcricións OS IRMANDIÑOS ~ CALDALOBA LER MÁIS O preito de Tabera-Fonseca; o interrogatorio, testemuñas,… HEMEROTECA LER MÁIS Colección de artigos dos xornais e revistas sobre Caldaloba.
Bibliografía Meilán Amor, D. Manuel. Geografía General de el Reino de Galicia (Tomo IV, provincia de Lugo; 1928) Reflectido na “Bibliografía” da web: http://www.caldaloba.es.
Xaneiro 2022 Jesús Pena
BUSCAR:
Licencia Creative Commons
Fontes de Vilaxoán por Jesús Pena se distribuye bajo una Licencia Creative Commons Atribución 4.0 Internacional.
Basada en una obra en http://www.caldaloba.es.
O contido deste sitio web www.caldaloba.es está baixo a licenza Creative Commons Attribution 4.0 International